Immuunsysteem als oorzaak van multiple sclerose in twijfel getrokken

Studie toont het bewijs dat myelineproducerende cellen sterven voor dat er sprake is van enige activiteit van het  immuunsysteem.

18 maart 2004, Paul Jones

De algemeen heersende medische opvatting is dat multiple sclerose een auto-immuunziekte is (een ziekte waarbij het afweersysteem zich tegen het eigen lichaam keert). Concreet valt het immuunsysteem de myeline aan die de zenuwcellen in de hersenen en het ruggenmerg isoleren. Deze activiteit van het immuunsysteem waarbij het een ontsteking produceert, is vergelijkbaar met wat er gebeurt in de huid wanneer we een puistje krijgen.

Cruciaal is dat de ontsteking ook die cellen doodt die verantwoordelijk zijn voor het produceren en onderhouden van de myeline. Deze cellen worden oligodendrocyten genoemd en het is al heel lang bekend dat deze in grote getale sneuvelen tijdens MS-aanvallen.

De meerderheid van de bestaande behandelingen en een groot deel van de nieuwe behandelingen die momenteel onderzocht worden voor de ziekte, zijn gericht op het terugdringen van de ontsteking of het uitschakelen van de immuunsysteemcellen die hier verantwoordelijk voor zijn.

Een dramatisch nieuw onderzoek dat gepubliceerd is in The Annals of Neurology dreigt deze veronderstellingen bij multiple sclerose op zijn kop te zetten.

Er werden twaalf hersenen van mensen met multiple sclerose onderzocht . Men concentreerde zich op de vorming van nieuwe actieve gebieden van de ziekte, de zogenaamde laesies. Er bleek dat de oligodendrocyten in deze laesies stierven voordat er tekenen waren van een ontsteking.

Dit betekent dat niet de ontsteking de dood van de oligodendrocyten veroorzaakt in multiple sclerose, maar precies omgekeerd. De ontsteking treedt op als reactie op de celdood van de oligodendrocyten.

De auteurs, Michael Barnett en John Prineas van het Instituut voor Klinische Neurowetenschappen van de Universiteit van Sydney, Australië kunnen niet ontkennen dat de ontsteking een deel van de schade zoals bij multiple sclerose veroorzaakt, maar ze schetsen een radicaal nieuw beeld van de ziekte.

Ze suggereren dat de eerste fase van de ontwikkeling van een nieuwe laesie in multiple sclerose massale zelfmoord is van de oligodendrocyten in een relatief klein gebied. Dit proces heet apoptose of geprogrammeerde celdood en is een normale reactie in het menselijk lichaam tijdens de groei en reparatie. Als cellen zich grenzeloos konden groeien en delen, zou dit kanker veroorzaken. Ook cellen die geïnfecteerd zijn door virussen of cellen die niet meer nodig zijn voor het lichaam doden zichzelf vaak.

Barnett en Prineas zagen oligodendrocyten waarbij de centrale kern verschrompelde wat een typisch teken is van een cel die zelfmoord pleegt. Andere cellen in de hersenen waren ook aan het veranderen. Microglia, een ander type cel die het onderhoud verzorgt door het opslokken van dode en stervende cellen, ontwikkelde lange uitlopers vanwege het overspoeld worden met dode en stervende oligodendrocyten. Daarnaast verzamelde  een groep eiwitten, het zogenaamde “complement”, die verantwoordelijk is voor het activeren van het lichaam om afvalcellen te verzamelen, zich rondom de myeline. Cruciaal is dat de afvalverzamelcellen van het immuunsysteem, de macrofagen, nog niet aanwezig waren in de laesie.

Binnen één of twee dagen na de ontwikkeling van de laesie, waren alle oligodendrocyten verdwenen. De auteurs suggereren dat ze waren opgeslokt door de microglia. De ruimten die ze eens hadden ingenomen zaten nu vol met vloeistof wat bekend staat als oedeem.

De volgende fase lijkt de invasie van de immuunsysteemcellen. Macrofagen begonnen te verschijnen, samen met T-cellen, de dirigenten van de immuunrespons. Deze initiëren een ontsteking en participeren erin. De macrofagen beginnen de door de oligodendrocyten overgelaten myeline op te vreten.

De laatste fase zou regeneratie zijn. De oligodendroglia, voorlopercellen die de mogelijkheid hebben zich te ontwikkelen tot nieuwe oligodendrocyten, komen binnen om de verloren cellen te vervangen. Ze worden gevoed door de macrofagen met speciale chemische stoffen, trofische factoren genoemd en het proces van remyelinisatie kan beginnen.

Het is belangrijk om in gedachten te houden dat dit een studie is van slechts 12 hersenen en verder werk moet worden verricht om de bevindingen te valideren. Echter, als dit werk weerspiegelt wat er daadwerkelijk gebeurt in multiple sclerose, dan zijn de gevolgen ervan wereldschokkend:

• Multiple sclerose zal niet langer een auto-immuunziekte zijn. Veel tekstboeken zullen moeten worden herschreven.
• Behandelingen pakken alleen de ontsteking aan en niet de oorzaak van de ziekte. Dit betekent niet alleen dat ze tot op zekere hoogte niet effectief zijn, maar dat ze ook nooit zo goed kunnen zijn als een behandeling met als doel de dood van de oligodendrocyten.
• Alle diermodellen voor multiple sclerose zijn slechte representaties van de ziekte omdat zij alle in de eerste plaats auto-immune modellen zijn. Misschien is dit waarom zo veel behandelingen die zo effectief zijn in muismodellen, geen verschil maken bij multiple sclerose bij mensen. Een geldig diermodel moet dan de aard van de ziekteproces vertonen zoals beschreven door Barnett en Prineas.
• Onderzoekers moeten van richting  veranderen. Terwijl het werk op oligodendroglia voorloper cellen belangrijker dan ooit wordt, moet het werk van het beschrijven van het ontstekingsproces bij multiple sclerose meeliften. Het is belangrijk dat de onderzoekers erachter moeten komen waarom oligodendrocyten sterven en wat kan worden gedaan om dit te stoppen.

Hoe de hele onderzoekwereld van multiple sclerose  zal reageren op dit onderzoek is onduidelijk. Tot nu toe, lijkt het onderzoek van Barnett en Prineas's met een oorverdovende stilte te zijn ontvangen. Dat is de reden dat ik heb besloten om dit stuk te schrijven.

Referentie:

Relapsing and remitting multiple sclerosis: Pathology of the newly forming lesion Michael H. Barnett, MBBS, John W. Prineas, MBBS * Annals of Neurology, 23 februari 2004 Abstract

Bron: All About Multiple Sclerosis

Update december 2009:

Inmiddels is er een nieuwe publicatie van Henderson AP, Barnett MH, Parratt JD, Prineas JW. verschenen met een soortgelijke conclusie: Multiple sclerosis: distribution of inflammatory cells in newly forming lesions - Ann Neurol. 2009 Dec;66(6):711-3 - Pubmed: 20035511